Praca przez 8 godzin dziennie jest najczęściej spotykanym modelem, w którym zatrudnieni wykonują swoje obowiązki zawodowe. Jednak nie w każdej firmie takie rozwiązanie się sprawdza. Wiele zakładów, szczególnie logistycznych czy produkcyjnych działa w systemie, w którym pojawiają się tzw. przestoje. Czasami trwają one nawet kilka godzin. Tego typu miejsca potrzebują bardziej elastycznej organizacji pracy niż standardowy, 8-godzinny dzień roboczy. Dla zwiększenia efektywności i umożliwienia odpowiedniego rozdysponowania zatrudnionych w nich osób, w kodeksie pracy wyróżniono system przerywanego czasu pracy.
Czym jest praca przerywana, w oparciu o jakie zasady funkcjonuje ten model i czy każdy przedsiębiorca może go u siebie wdrożyć?
Systemy czasu pracy – poznaj rodzaje i warunki ich wprowadzenia
Kodeks pracy (KP) zawiera regulacje dotyczące dopuszczalnych systemów pracy. Poza podstawowym systemem czasu pracy, polegającym na wykonywaniu obowiązków służbowych przez 8 godzin dziennie w przeciętnie 40-godzinnym tygodniu pracy, istnieje szereg rozwiązań, zapewniających pracodawcy większą dowolność w ustalaniu harmonogramu i organizowaniu podziału zadań. Dotyczy to zwłaszcza zakładów, w których praca trwa nieprzerwanie przez 24 godziny na dobę, firm mających przestoje, czy miejsc, gdzie pracownicy skupiają się na wykonaniu konkretnych zadań. Ustawodawca w polskim systemie prawnym wyszedł z założenia, że sposób organizacji czasu pracy powinien zależeć przede wszystkim od potrzeb pracodawcy oraz sytuacji przedsiębiorstwa. Z tego względu w KP wyodrębniono następujące systemy pracy:
- podstawowy system czasu pracy;
- system równoważnego czasu pracy;
- system czasu pracy w ruchu ciągłym;
- system przerywanego czasu pracy;
- system zadaniowego czasu pracy;
- ruchomy czas pracy;
- system skróconego tygodnia pracy;
- system pracy weekendowej.
Każdy z tych modeli ma zarówno swoje plusy, jak i minusy, o czym szerzej przeczytasz w artykule dotyczącym systemów czasu pracy. Jednak bez względu na to, jaki system czasu pracy obowiązuje w danym przedsiębiorstwie, pracodawca zawsze ma obowiązek przestrzegać norm i standardów (wynikających z przepisów KP, zapisów regulaminów pracy czy postanowień układów zbiorowych) związanych z rozkładem czasu pracy, przerwami oraz dobowym i tygodniowym wymiarem czasu pracy.
Czym jest system przerywanego czasu pracy – sprawdź definicję
Ogólna zasada KP mówi o tym, że praca dobowa powinna być wykonywana w sposób ciągły, z uwzględnieniem krótkich przerw, wskazanych w przepisach. Oznacza to, że w danym dniu zatrudniony nie może zaczynać pracy dwa lub więcej razy. Przerywany system czasu pracy, uregulowany w art. 139 KP, stanowi wyjątek od tej zasady. Zgodnie z treścią regulacji, jest to system czasu pracy przewidujący z góry ustalony rozkład, uwzględniający jedną, nie dłuższą niż 5 godzin, przerwę w pracy. Co ważne, ta przerwa nie jest wliczana do czasu pracy, ale zatrudniony ma prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.
Przerywany czas pracy – wymogi wynikające z przepisów
Przyglądając się zapisom KP warto zwrócić uwagę na dwie rzeczy. Po pierwsze, przerywany system pracy przewiduje, że w ciągu doby nastąpi tylko jedna przerwa. Nie jest dopuszczalne wprowadzenie np. 3 przerw, które łącznie będą trwały 5 godzin. Po drugie, pracodawca nie może zarządzać przerwy „w ostatniej chwili”. Pracownik powinien wiedzieć z wyprzedzeniem, że w dane dni będzie wykonywać obowiązki w systemie przerywanym, a także zostać poinformowany, w jakich godzinach nastąpi przerwa oraz ile będzie trwała. To oznacza, że obowiązki w systemie przerywanego czasu pracy muszą być realizowanego według z góry ustalonego rozkładu, przewidującego maksymalnie 5-godzinną przerwę. W czasie przerwy pracownik nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy, może więc dowolnie ją spożytkować, np. na powrót do domu, rozrywkę czy załatwienie spraw osobistych.
Maksymalna długość przerwy w przerywanym systemie czasu pracy – wyjątek
Wyjątkiem od powyższej reguły, mówiącej o maksymalnie 5-godzinnej przerwie, jest czas pracy kierowców. Zgodnie z art. 16 ust. 1 Ustawy o czasie pracy kierowców: „do kierowców zatrudnionych w transporcie drogowym może być stosowany, w szczególnie uzasadnionych przypadkach, system przerywanego czasu pracy […] W przypadku gdy kierowca wykonuje przewozy regularne, przerwa może trwać nie dłużej niż 6 godzin, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy nie przekracza 7 godzin.”
Oczywiście również w odniesieniu do kierowców za czas przerwy przysługuje wynagrodzenie.
Wprowadzenie przerywanego czasu pracy – kiedy zatrudnieni mogą pracować w tym systemie?
System przerywanego czasu pracy może być wprowadzony wtedy, kiedy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacja. Przepisy KP nie precyzują, co należy rozumieć pod ww. pojęciami. Te dość ogólne, kodeksowe sformułowania, mają uzasadnienie praktyczne. Ustawodawca pozostawił przedsiębiorcom sporą dowolność w zakresie możliwości wprowadzenia pracy przerywanej, ponieważ biorąc pod uwagę zróżnicowane warunki gospodarcze, nie jest możliwe przewidzenie (a więc i uregulowanie w przepisach) wszystkich sytuacji, w której ww. model mógłby się sprawdzić. Każdorazowo to pracodawca rozstrzygnie, czy ze względu na specyfikę prowadzonej działalności, uwzględniając zmieniające się w ciągu doby zapotrzebowania na pracowników, konieczne jest wprowadzenie systemu przerywanego czasu pracy.
Poznaj przykłady branż, w których może być stosowany przerywany czas pracy
Przerywany system czasu pracy w niektórych branżach jest stosowany częściej niż w innych. Wynika to z ich specyfiki – natężenie pracy w określonych porach jest bardzo duże, po czym następuje znaczny spadek aktywności, żeby po danym czasie znów się zwiększyć. Przykładem takich firm są te z sektora logistyki. Zazwyczaj magazynierzy przyjmują i wydają towar w określonych godzinach (rano i popołudniami), a przez pozostały czas mają przestój. Podobnie jest w przypadku pracowników hoteli – osób sprzątających, serwisantów, a nawet kelnerów (jeśli np. w hotelu działa restauracja, która wydaje posiłki np. tylko w porze śniadań i obiadokolacji). System przerywanego czasu pracy sprawdza się również wśród zawodowych kierowców busów, rozwożących dzieci do placówek oświatowych czy pracowników budowlanych do i z miejsca pracy. Również w rolnictwie sprawdza się przerywany czas pracy. W okresie letnim, zbiory są zazwyczaj organizowane w godzinach wczesnoporannych oraz popołudniowych, ze względu na silne nasłonecznienie w okolicach południa (wtedy następuje przerwa w pracy).
Jak widać stosowanie przerywanego czasu pracy pozwala pracodawcom na większą elastyczność w ustalaniu harmonogramu działań, tym samym zwiększając produktywność pracowników i zmniejszając straty finansowe (eliminując tzw. „puste godziny”).
Sposób wprowadzenia systemu przerywanego czasu pracy – sprawdź zasady
Przerywany system czasu pracy może zostać wprowadzony wyłącznie w drodze układu zbiorowego pracy lub po porozumienia z zakładową organizacją związkową. Jeśli w danym przedsiębiorstwie nie działa zakładowa organizacja związkowa, wprowadzenie pracy przerywanej odbywa się po uprzednim porozumieniu z przedstawicielami pracowników, wyłonionymi w trybie obowiązującym u danego pracodawcy. Specyficzne wymogi co do możliwości wdrożenia systemu przerywanego wynikają z negatywnych konsekwencji dla pracowników, z jakimi wiąże się stosowanie tego modelu. Kilkugodzinna przerwa od pracy w ciągu dnia w dużym stopniu dezorganizuje czas wolny zatrudnionych, utrudniając, np. zaplanowanie rodzinnego czasu czy odbiór dzieci ze szkoły.
Wyjątek w zakresie sposobu wprowadzania przerywanego czasu pracy
Od tej zasady przepisy KP przewidują wyjątek. Wprowadzenie przerywanego systemu czasu pracy w drodze układu zbiorowego/ porozumienia z zakładową organizacją związkową nie dotyczy pracodawcy będącego osobą fizyczną, działającego w zakresie rolnictwa i hodowli. Jeśli w jego zakładzie pracy nie funkcjonują organizacje związkowe, praca przerywana może być wprowadzona w drodze odpowiednich zapisów w umowie o pracę.
Odpoczynek dobowy i tygodniowy w przerywanym systemie czasu pracy – poznaj obowiązujące normy
Wprowadzenie w przedsiębiorstwie systemu przerywanego czasu pracy nie zwalnia pracodawcy z obowiązków przestrzegania przepisów w zakresie zagwarantowania zatrudnionym odpowiednich przerw. Aktualny pozostaje wymóg zapewnienia 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego oraz 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku tygodniowego. Oznacza to, że jeśli zatrudniony wykonuje swoje obowiązki zawodowe przez 8 godzin na dobę, a przerwa w pracy, wynikająca ze stosowanego systemu czasu pracy przerywanej, trwa równo 5 godzin, to zatrudniony nie może zostać zobowiązany do pracy w godzinach nadliczbowych, ponieważ w takim wypadku doszłoby do naruszenia przepisów KP, mówiących o minimalnym dobowym odpoczynku (wynoszącym wspomniane 11 godzin).
Wynagrodzenie za przerwę – zobacz, w jakiej wysokości przysługuje
Jak już wspomnieliśmy, choć przerwy nie wlicza się do czasu pracy, to za okres jej trwania zatrudniony otrzymuje wynagrodzenie. Jak obliczyć jego wysokość? Z pomocą przychodzą regulacje KP. Zgodnie z art. 139 § 1 KP wynagrodzenie przysługuje w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju. Z kolei wytyczne dotyczące obliczania wynagrodzenia za czas przestoju znajdziemy w art. 81 § 1 KP. W myśl przepisu „pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów.” Dla obliczenia wysokości wynagrodzenia za przerwę w systemie przerywanego czasu pracy, musimy więc najpierw obliczyć wysokość wynagrodzenia z tytułu przestoju. Otrzymaną kwotę powinniśmy podzielić przez dwa. Najlepiej zasadę obliczania wynagrodzenia zobrazuje przykład.
Przykład
Pan Piotr jest zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy. Świadczy pracę w systemie przerywanego czasu pracy, w którym każdego dnia ma 2 godziny przerwy. Jego miesięczne wynagrodzenie, wynikające z osobistego zaszeregowania, wynosi 6000 zł.
W celu ustalenia wysokości wynagrodzenia pana Piotra za 1 godzinę przerwy w pracy w grudniu 2022 roku trzeba podzielić kwotę miesięcznego wynagrodzenia (6000 zł) przez liczbę godzin do przepracowania w tym miesiącu (160 godzin). W wyniku obliczeń otrzymamy wysokość wynagrodzenia za przestój. Następnie kwotę należy podzielić przez 2, dzięki czemu ustalimy wynagrodzenie za godzinę przerwy.
6000 [zł] : 160 [h] = 37,5 [zł]
37,5 zł to kwota wynagrodzenia za godzinę przestoju.
37,5 [zł] : 2 = 18,75 zł
18,75 zł to kwota wynagrodzenia za godzinę przerwy.
Pan Piotr otrzymuje więc tytułem przerwy 37,5 zł dziennie (2 godziny przerwy x 18,75 zł). Przy założeniu, że w grudniu przepracuje 20 dni, otrzyma kwotę 750 zł miesięcznie z tytułu przerwy.
Praca przerywana – sprawdź, kiedy jest zabroniona
System przerywanego czasu pracy jest wygodnym rozwiązaniem dla pracodawcy, jednak dla pracownika kilkugodzinna przerwa w ciągu dnia wiąże się z niedogodnościami. Z tego względu przerywany czas pracy nie może być stosowany w odniesieniu do niektórych grup pracowników. W przypadku kobiet w ciąży oraz zatrudnionych, którzy sprawują opiekę nad małymi dziećmi, tj. dziećmi do 4 lat, stosowanie przerywanego systemu czasu pracy uzależnione jest od zgody tych osób.
Pracy przerywanej nie wolno zastosować również w odniesieniu do pracowników:
- wykonujących prace polegające na dozorze urządzeń;
- wykonujących prace związane z częściowym pozostawaniem w pogotowiu do pracy (np. strażacy, ratownicy medyczni);
- zatrudnionych do pilnowania mienia lub przy ochronie osób (ochroniarze);
- zatrudnionych w zakładowej straży pożarnej i w zakładowej służbie ratowniczej.
Co więcej, pracy przerywanej nie wolno łączyć z systemem równoważnego czasu pracy oraz systemem pracy w ruchu ciągłym.
Przerywany czas pracy – podsumowanie
System przerywany czasu pracy:
- stanowi wyjątek od zasady ciągłości pracy zatrudnionego (tzn. od świadczenia pracy nieprzerwanie przez 8 godzin na dobę), dopuszczając dwukrotne rozpoczęcie pracy w ciągu doby;
- pozwala zastosować jedną przerwę od pracy, trwającą nie więcej niż 5 godzin. W jej trakcie pracownik nie pozostaje w dyspozycji pracodawcy – jest to czas wolny zatrudnionego. Za przerwę przysługuje odpowiednie wynagrodzenie, obliczane zgodnie ze wskazanymi w KP zasadami;
- może być wprowadzony jedynie w układzie zbiorowym pracy lub po porozumieniu z zakładową organizacją związkową (albo z odpowiednio wyłonionymi reprezentantami pracowników);
- nie może być łączony z systemem równoważnego czasu pracy oraz systemem pracy w ruchu ciągłym.
