Większość osób wykonuje swoje obowiązki zawodowe od poniedziałku do piątku. Dzięki temu w sobotę i niedzielę zyskują czas dla bliskich czy na odpoczynek. Jednakże nie wszyscy mogą korzystać z wolnych weekendów. Praca w niedzielę i święta to rzeczywistość wielu zatrudnionych, szczególnie w tzw. kluczowych branżach. Kto i kiedy może pracować w weekendy? Jak przepisy regulują pracę w niedzielę i należne za nią wynagrodzenie? Odpowiedzi znajdziesz w naszym artykule, zapraszamy do lektury!
Niedziela jako dzień wolny od pracy. Sprawdź, co stanowią przepisy
Kodeks pracy w szeroki sposób reguluje kwestie związane z zatrudnieniem, systemami czasu pracy, porami wykonywania obowiązków zawodowych, nadgodzinami, należnym wynagrodzeniem czy przerwami od pracy. Z punktu widzenia omawianego przez nas zagadnienia kluczowe znaczenie mają regulacje dotyczące przerw od pracy. Zgodnie z art. 133 § 1 Kodeksu pracy (KP) pracownikowi w każdym tygodniu przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, z czego co najmniej 11 godzin stanowi nieprzerwany odpoczynek dobowy. Z kolei w § 3 omawianego artykułu wyraźnie określone jest, że odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę, przy czym „Niedziela obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 600 w tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina”. Co więcej, art. 1519 § 1 KP stanowi wprost, że niedziele są dniami wolnymi od pracy. Przepisy stanowią więc, że niedziela to czas odpoczynku od wykonywania obowiązków zawodowych.
Czy w takim razie pracodawcy zobowiązujący zatrudnione przez siebie osoby do pracy w tym, dniu działają sprzecznie z przepisami? Oczywiście, że nie! Gdyby tak było gospodarki większości krajów miałyby ogromne problemy, a obywatele nie mogliby zrealizować podstawowych potrzeb, jak choćby wezwanie pogotowia ratunkowego, podróż pociągiem. Od powyższej zasady, że niedziela jest dniem przewidzianym na odpoczynek przewidziane są wyjątki, uregulowane w przepisach.
Kiedy praca w niedzielę jest dozwolona? – Poznaj wyjątki
Z treści art. 133 § 4 KP wynika, że praca w niedzielę jest dozwolona w określonych przypadkach. Wówczas nieprzerwany odpoczynek (dobowy i tygodniowy) powinien przypadać w innym dniu tygodnia. Polski ustawodawca wskazał również wprost rodzaje prac, których wykonywanie jest dozwolone w niedzielę. Są one wymienione w art. 15110 KP, który stanowi, że praca w niedzielę i święta jest dozwolona:
- w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii (strażacy, policjanci, żołnierze);
- w ruchu ciągłym (w przedsiębiorstwach, gdzie ze względu na charakter działalności praca musi być wykonywana 24 h/doba, takich jak huty, kopalnie czy zakłady energetyczne);
- przy pracy zmianowej;
- przy niezbędnych remontach;
- w transporcie i w komunikacji;
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
- przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób (firmy ochroniarskie);
- w rolnictwie i hodowli (np. podczas zbiorów);
- przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:
– zakładach świadczących usługi dla ludności,
– gastronomii (restauracje, bary, puby),
– hotelach, pensjonatach i miejscach świadczących usługi noclegowe, – jednostkach gospodarki komunalnej,
– zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych (szpitale, SORy),
– jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę (domy dziecka, rodzinne domy dziecka),
– zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku (teatry, kina, muzea, schroniska górskie, sale zabaw dla dzieci);
- w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy weekendowej
– przy wykonywaniu prac:
– polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej lub urządzeń telekomunikacyjnych, odbieranych poza terytorium Polski, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, niedziele i święta są u niego dniami pracy,
- zapewniających możliwość świadczenia ww. usług.
Pracę w niedzielę (lub święta) mogą więc wykonywać osoby zatrudnione w powyższych branżach/ usługach oraz pracownicy, z którymi te osoby muszą współpracować, ponieważ w przeciwnym razie nie mogłyby realizować swoich obowiązków zawodowych (uniemożliwiałoby to wykonywanie prac z powyższego katalogu).
Nadgodziny w niedziele
Zdarza się, że pracownik zostaje zobowiązany do wykonywania swoich obowiązków zawodowych przez więcej niż 8 godzin na dobę. Dotyczy to również tych zatrudnionych, którzy świadczą pracę w niedzielę. Wówczas na nadgodziny przysługuje dodatkowe wynagrodzenie. Zasady jego przyznawania oraz wysokość uregulowane są w art. 1511 § 1 pkt 1) ppkt b) KP. Zgodnie z treścią regulacji, za pracę w godzinach nadliczbowych w niedziele, które nie są dla pracownika normalnymi dniami pracy (tj. nie jest on zatrudniony w weekendowym systemie czasu pracy) poza normalnym wynagrodzeniem zatrudnionemu przysługuje dodatek w wysokości 100 %.
Przykładowo, jeśli pracownik pracuje w podstawowym systemie czasu pracy, od poniedziałku do piątku, a pracodawca zobowiązał go do pracy w niedzielę, która trwała od 8:00 do 18:00 to zatrudnionemu będzie przysługiwać standardowe wynagrodzenie + wynagrodzenie za 2 nadgodziny.
Zakaz handlu w niedzielę
Pamiętaj, że zgodnie z przepisami praca w niedzielę w handlu jest niedozwolona. Wynika to wprost z regulacji ustawy z dnia 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, do których odsyła kodeks pracy w art. 1519b. Za pracę w niedzielę uznaje się przy tym 24 kolejne godziny, przypadające między 24:00 w sobotę, a 24:00 w niedzielę. Co istotne, zakazana jest zarówno praca w placówkach handlowych polegająca bezpośrednio na czynnościach sprzedażowych, jak prace związane z magazynowaniem towarów oraz ich inwentaryzacją. Przepisy te dotyczą również wykonywania obowiązków zawodowych w handlu po godzinie 14:00 w dwa inne dni, tj. Wigilię Bożego Narodzenia oraz w dzień poprzedzający Niedzielę Wielkanocną.
Jak to często bywa, również i od powyższej zasady istnieją wyjątki. Zakaz handlu w niedzielę nie dotyczy pracowników zatrudnionych m.in. na stacjach paliw, w kwiaciarniach, w aptekach i punktach aptecznych, w kioskach ruchu, w placówkach pocztowych, w piekarniach, cukierniach i lodziarniach czy w lecznicach dla zwierząt.
Praca w niedziele – sprawdź, jakie uprawnienia przysługują pracownikowi
Jeżeli pracownik zostanie zobowiązany do pracy w niedzielę, która nie jest dla niego typowym dniem wykonywania obowiązków zawodowych, to w zamian otrzymuje on w pierwszej kolejności prawo do innego dnia wolnego. Przy czym z przepisów wynika, że „wolne” powinno być udzielone zatrudnionemu w okresie 6 dni poprzedzających lub następujących po niedzieli, podczas której zatrudniony świadczył pracę.
Przykładowo, pracownik zatrudniony w normalnym systemie czasu pracy pracował w niedzielę 21.05.2022 roku. W związku z tym przysługuje mu dzień wolny do wykorzystania w okresie od 15.05.2022 do 20.05.2022 lub od 22.05.2022 do 27.05.2022.
Pamiętaj, że bez znaczenia jest tu wymiar godzinowy czasu pracy. To oznacza, że pracownikowi należny jest dzień wolny bez względu na to, czy w niedzielę pracował przez 8 godzin czy też jedynie przez 3 godziny.
Jeśli we wskazanym powyżej 6-dniowym okresie nie ma możliwości wykorzystania dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę, dzień ten pracownik może odebrać do końca bieżącego, obowiązującego go okresu rozliczeniowego.
Dopiero w sytuacji, kiedy nie jest możliwe odebranie dnia wolnego w zamian za pracę w niedzielę, pracownikowi przysługuje prawo do dodatkowego wynagrodzenia. Za wykonywanie obowiązków zawodowych w niedzielę zatrudniony otrzyma de facto podwójną stawkę, ponieważ zgodnie z przepisami w takiej sytuacji wypłacane jest standardowe wynagrodzenie oraz dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą przepracowaną godzinę. Pamiętaj, że wynagrodzenie w podwójnej wysokości przysługuje tylko pracownikom, dla których praca w niedzielę nie jest „normą”. Regulacje w zakresie dodatku do wynagrodzenia za pracę w niedzielę nie będą dotyczyć m.in. zatrudnionych w systemie pracy weekendowej.
Co ważne, ustawodawca zapewnił wolną niedzielę również pracownikom zatrudnionym w weekendowym systemie czasu pracy, stosowanym wyłącznie na pisemny wniosek zatrudnionego. Mają oni prawo do jednej wolnej niedzieli raz na cztery tygodnie.
Nieprzestrzeganie przepisów regulujących pracę w niedzielę. Jaka kara grozi pracodawcy?
Zawarte w przepisie wyliczenie stanowi tzw. katalog zamknięty. Oznacza to, że wyszczególnienie jest kompletne, a zatem poza wyraźnie wskazanymi rodzajami prac żadne inne obowiązki zawodowe nie mogą być wykonywane w niedzielę.
Pamiętaj, że pracodawca może być skontrolowany przez PIP pod kątem przestrzegania przez pracodawców przepisów KP również w dzień wolny do pracy. Jeśli inspekcja stwierdzi, że doszło do naruszeń przepisów kodeksu pracy – nałoży karę pieniężną. Zobowiązanie zatrudnionych osób do pracy w niedzielę w sposób sprzeczny z przedstawionymi powyżej zasadami, jest traktowane jako wykroczenie przeciwko prawom pracownika i wiąże się z możliwością zastosowania wobec pracodawcy grzywny w wysokości od 1 000 zł do nawet 30 000 zł.
W świetle powyższych uprawnień PIP tym bardziej istotne jest odpowiednie, skrupulatne prowadzenie ewidencji czasu pracy. Wszelkie pomyłki czy błędy mogą Cię sporo kosztować. Jeśli więc Twoi pracownicy od czasu do czasu świadczą prace w niedzielę, poza swoim podstawowym systemem czasu pracy, praktycznym rozwiązaniem, ułatwiającym rozliczanie godzin pracy i usprawniającym obliczanie wysokości należnego zatrudnionym wynagrodzenia, będzie oprogramowanie do prowadzenia elektronicznej rejestracji czasu pracy. Wśród tego typu aplikacji na uwagę zasługuje Moniti, które dzięki rozbudowanym funkcjonalnościom pozwoli również usprawnić działanie Twojej firmy oraz zautomatyzować znaczną część zadań wykonywanych do tej pory przez dział kadr i księgowości.
Podsumowanie
Podsumowując powyższe informacje, warto podkreślić, że:
- podstawową zasadą, wynikającą z przepisów KP, jest wolna niedziela, czyli taka, podczas której pracownicy korzystają z nieprzerwanego odpoczynku;
- za pracę w niedzielę uznaje się pracę świadczoną pomiędzy godziną 6:00 rano w niedzielę, a godziną 6:00 rano w poniedziałek (chyba, że co innego wynika z regulacji obowiązujących u danego pracodawcy);
- pracę w niedzielę mogą świadczyć tylko osoby zatrudnione w określonych branżach, lista prac, których wykonywanie jest dopuszczalne w niedziele, znajduje się w KP i stanowi tzw. katalog zamknięty;
- za pracę w niedzielę przysługuje w pierwszej kolejności dzień wolny od pracy w innym dniu; „wolne” musi być wykorzystane najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, obowiązującego danego pracownika;
- jeśli wykorzystanie dnia wolne w zamian za pracę w niedzielę nie jest możliwe, pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za wykonywanie obowiązków w niedzielę w podwójnej wysokości;
- co do zasady zakazana jest praca w handlu w niedzielę, wyjątki od zakazu zawarte są w ustawie o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni.
