Systemy czasu pracy – wszystko co warto wiedzieć

Przepisy prawa pracy nie odpowiadają jednoznacznie na pytanie, czy można odpracować czas spóźnienia. Zgodnie z art. 151 Kodeksu pracy, nie stanowi pracy w godzinach nadliczbowych czas odpracowania zwolnienia od pracy, udzielonego pracownikowi na jego pisemny wniosek, w celu załatwienia spraw osobistych. Jednakże, odpracowanie zwolnienia od pracy nie może naruszać prawa pracownika do minimalnego dobowego i tygodniowego odpoczynku. Trudno jednak zakwalifikować nieplanowane spóźnienie jako „załatwienie spraw osobistych”. W związku z tym odpracowanie spóźnienia może nie być bezpośrednio regulowane przepisami prawa pracy, a zasady jego rozliczania mogą zależeć od wewnętrznych regulaminów firmy. Kluczowe jest jednak, by nie naruszało to norm dotyczących czasu pracy oraz odpoczynku. Przyjrzymy się dokładniej każdemu z systemów czasu pracy i sprawdzimy, który jest najbardziej odpowiedni dla poszczególnych branż.

Z tego artykułu dowiesz się:

Czym jest system czasu pracy?
Jakie systemy czasu pracy obowiązują w Polsce i czym się od siebie różnią?
Od czego zależy dopuszczalność wprowadzenia w firmie poszczególnych systemów czasu pracy?

Co to jest system czasu pracy? Poznaj definicję

System czasu pracy to nic innego jak sposób, w jaki zorganizowany jest czas zatrudnionego (zatrudnionych), w trakcie którego pracuje lub pozostaje w dyspozycji pracodawcy. Co to oznacza, że pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy? To po prostu stan, w którym zatrudniony jest w gotowości do wykonywania swoich obowiązków zawodowych. Weź pod uwagę, że do czasu pracy pracownika wlicza się również 15-minutowe przerwy, przestoje wprowadzone przez pracodawcę czy czas przeznaczony na szkolenia BHP. System czasu pracy jest więc pewnego rodzaju „ramą”, która kształtuje wymiar, rozkład czasu pracy, długość okresu rozliczeniowego oraz sposób, w jaki zatrudniona osoba jest rozliczana. Z tego względu każdy przyszły pracownik, zanim podejmie zatrudnienie u danego pracodawcy, powinien otrzymać informację o systemie czasu pracy, w jakim zobowiązany będzie pełnić swoje zadania.

Wybór przez pracodawcę obowiązującego w zakładzie pracy systemu czasu pracy (lub systemów czasu pracy) to jedno z najważniejszych zadań, ponieważ sposób, w jaki zorganizowana jest praca zatrudnionych osób wpływa na funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa i na jego efektywność.

Systemy czasu pracy – rodzaje. Poznaj 7 systemów czasu pracy

Regulacje dotyczące systemów i rozkładu czasu pracy znajdziesz w rozdziale II oraz IV ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (KP, Kodeks pracy). Zgodnie z przepisami, pracodawca ma do wyboru aż 7 różnych modeli. Są to następujące systemy czasu pracy:

podstawowy system czasu pracy,
równoważny system czasu pracy,
zadaniowy system czasu pracy,
przerywany system czasu pracy,
systemu czasu pracy w ruchu ciągłym,
system skróconego tygodnia pracy,
weekendowy system czasu pracy.

Trzeba pamiętać, że wprowadzenie niektórych spośród wymienionych systemów czasu pracy wymaga spełnienia przez firmę specjalnych wymogów. Dodatkowo, na pisemny wniosek osoby zatrudnionej, pracodawca może (ale nie musi) ustalić indywidualny rozkład czasu pracy tej osoby, oczywiście w ramach systemu czasu pracy, w jakim wykonuje ona swoje obowiązki.

Systemy czasu pracy – charakterystyka. Dowiedz się, czym wyróżnia się każdy z systemów czasu pracy

Poszczególne systemy czasu pracy różnią się od siebie długością okresu rozliczeniowego, maksymalnym, dobowym wymiarem czasu pracy czy też dniami tygodnia, w jakich zatrudniony jest zobowiązany świadczyć pracę.

Bez względu na to, na jaki system (lub systemy) czasu pracy zdecyduje się pracodawca, informacja o obowiązującym w danej firmie modelu powinna zostać ustalona i podana do wiadomości pracowników w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy albo w obwieszczeniu. Wyjątkiem w tym zakresie są dwa systemy czasu pracy: skróconego tygodnia pracy oraz pracy weekendowej. Obowiązek świadczenia pracy w jednym z tych modeli powinien wynikać wprost z treści umowy o pracę.

1. Podstawowy system czasu pracy

Podstawowy system czasu pracy jest najpopularniejszym modelem, w jakim swoje obowiązki zawodowe wykonuje większość pracowników, szczególnie tych biurowych.

a) Regulacje ustawowe – podstawowy system czasu pracy według KP

Regulacje dotyczące podstawowego systemu czasu pracy znajdują się w rozdziale II Kodeksu pracy. Z przepisów wprost wynika, że dzień pracy osób zatrudnionych w tym modelu nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Chodzi tu więc o pracę od tzw. „8:00 do 16:00” – pracownik każdego dnia powinien wykonywać swoje obowiązki przez tę samą liczbę godzinę. Warto dodać, że ww. zasada nie obowiązuje w stosunku do pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze. W odniesieniu do tej grupy, pracodawca ma możliwość ustalenia czasu pracy tak, że każdego dnia przepracowują oni inną liczbę godzin, mając na uwadze maksymalną, 8-godzinną normę dobową (np. pracownik zatrudniony na ¾ etatu wykonuje pracę w poniedziałek przez 6 godzin, we wtorek przez 8 godzin, w środę i czwartek przez 6 godzin, a w piątek przez 4 godziny).

Pracownik zatrudniony w modelu podstawowego czasu pracy ma przy tym prawo do nieprzerwanego, 11-godzinnego odpoczynku, co wynika wprost z art. 132 KP. Z kolei w ciągu tygodnia ma on prawo do 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku (o czym stanowi art. 133 KP). Trzeba jednak zaznaczyć, że powyższe zasady nie mają zastosowania do pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Wskazane minimalne limity odpoczynku nie obowiązują również w razie konieczności przeprowadzenia akcji ratowniczych.

Standardowo, w systemie podstawowym czasu pracy okres rozliczeniowy wynosi maksymalnie 4 miesiące, choć w wyjątkowych sytuacjach może być wydłużony do 12 miesięcy (art. 129 § 2 KP). Pracodawca zatrudniający pracowników w tym systemie czasu pracy musi również zapewnić co najmniej 11 godzinną przerwę od pracy w każdej dobie (tzw. nieprzerwany odpoczynek).

b) Podstawowy system czasu pracy a nadgodziny

W podstawowym systemie czasu pracy możliwe jest wykonywanie przez zatrudnionego nadgodzin, czyli świadczenia pracy w większym wymiarze dobowym niż 8 godzin. Maksymalna liczba godzin w tygodniu pracy nie może jednak przekroczyć 48 godzin. To oznacza, że w każdym tygodniu pracownik może mieć maksymalnie 8 nadgodzin. Kwestie związane z nadgodzinami reguluje Kodeks pracy w rozdziale V. Z przepisów wynika, że pracownikowi przysługuje rekompensata za pracę w godzinach nadliczbowych w postaci dodatkowego czasu wolnego. W sytuacji, kiedy nie można rozliczyć ich czasem wolnym, zatrudniony otrzymuje wynagrodzenie za nadgodziny. Składa się na nie kwota normalnego wynagrodzenie za każdą godzinę oraz dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych za każdą godzinę. Zgodnie z art. 1511 KP dodatek przysługuje albo w wysokości 100% wynagrodzenia należnego, albo też w wysokości połowy wynagrodzenia należnego, zgodnie z poniższymi zasadami:

„1) 100% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających:
a) w nocy,
b) w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
c) w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub w święto, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy;

2) 50% wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w każdym innym dniu”.

c) Podstawowy system czasu pracy – wady i zalety

Największą zaletą podstawowego systemu czasu pracy jest duża przewidywalność dostępności pracowników oraz długie okresy rozliczeniowe. W tym modelu łatwo obliczyć nadgodziny. Z drugiej jednak strony, pracodawcy prowadzący działalność w branżach, w których rozkład działań w ciągu roku jest nieregularny, mają pracowników terenowych lub fabryki, zatrudniające osoby do obsługi maszyn przez całą dobę, nie będą mogli skorzystać z tego systemu czasu pracy, ze względu na ograniczenia ilościowe co do nadgodzin. Wówczas korzystniejszymi rozwiązaniami będą inne modele, w tym m.in. równoważny system czasu pracy.

d) Podstawowy system czasu pracy – podsumowanie

Podsumowując, w podstawowym systemie czasu pracy:

pracownik wykonuje pracę przez 5 dni w tygodniu i przeciętnie 40 godzin,
praca trwa maksymalnie 8 godzin dziennie,
nadgodziny są możliwe w maksymalnej liczbie 8 nadgodzin tygodniowo,
za każdą nadgodzinę przysługuje rekompensata w postaci czasu wolnego lub dodatkowego wynagrodzenia,
pracodawca w każdej dobie musi zapewnić pracownikom nieprzerwany, co najmniej 11-godzinny odpoczynek,
planowanie dni i godzin pracy w odbywa się okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy; w wyjątkowych przypadkach okres rozliczeniowy być przedłużony do 12 miesięcy.

2. Równoważny system czasu pracy

System równoważnego czasu pracy wyróżnia się możliwością przedłużenia dobowego wymiaru czasu pracy ponad 8 godzin. Chodzi więc o to, żeby większą ilość godzin przepracowanych jednego dnia, zrównoważyć krótszym czasem pracy lub dniem wolnym od pracy w kolejnej dobie.

Trzeba jednak mieć na uwadze, że wprowadzenie systemu równoważnego czasu pracy możliwe jest jedynie w ściśle określonych przypadkach, związanych z charakterem pracy. Zastosowanie systemu równoważnego czasu pracy jest dopuszczalne dla pracowników ochrony, pracowników dozorujących pracę maszyn i urządzeń, ratowników czy osób zatrudnionych w rolnictwie czy w turystyce.

a) Regulacje ustawowe – system równoważnego czasu pracy według KP

System równoważnego czasu pracy został uregulowany w art. 135 – 137 KP. Z treści przepisów wynika, że jego wprowadzenie musi być podyktowane charakterem pracy lub jej organizacją. Co do zasady wydłużenie dobowego czasu pracy jest możliwe do 16 godzin, w miesięcznym okresie rozliczeniowym. Przepisy wskazują na możliwość wydłużenia zarówno dobowego czasu pracy jak i okresu rozliczeniowego w konkretnych, wskazanych w przepisach sytuacjach. W związku z tym:

w szczególnie uzasadnionych przypadkach można wydłużyć okres rozliczeniowy do 3 miesięcy,
jeżeli praca zależna jest od pory roku lub warunków pogodowych, tak jak, np. w rolnictwie, okres rozliczeniowy można wydłużyć nawet do 4 miesięcy,
w wyjątkowych sytuacjach, dotyczących np. pracy ochroniarzy, strażaków, pracowników zakładowych straży pożarnych czy zakładowych służb ratowniczych, możliwe jest wydłużenie dobowego czasu pracy aż do 24 godzin.

Po intensywnym i długotrwałym wykonywaniu swoich obowiązków, pracownikowi przysługuje odpoczynek, którego czas trwania musi odpowiadać co najmniej liczbie przepracowanych godzin.

b) Równoważny system czasu pracy – wady i zalety

Zaletą tego systemu czasu pracy jest możliwość wydłużenia dobowego wymiaru czasu pracy. Jednak nie oznacza to, że tygodniowo pracownik może spędzić na wykonywaniu obowiązków zawodowych więcej niż 40 godzin. Wprost przeciwnie – tygodniowa norma maksymalnie 40 godzin pracy musi być zachowana. Nie można również łączyć u danego pracownika równoważnego systemu czasu pracy z przerywanym systemem czasu pracy.

Co więcej, systemu równoważnego czasu pracy nie wolno stosować w przypadku: pracowników niepełnosprawnych, osób młodocianych i kobiet w ciąży. Ze względów zdrowotnych nie ma możliwości zastosowania tego modelu w odniesieniu do zatrudnionych na stanowiskach, gdzie przekraczane są dopuszczalne stężenia szkodliwych czynników.

c) równoważny system czasu pracy – podsumowanie

Podsumowując, w równoważnym systemie czasu pracy:

pracownik wykonuje przez przeciętnie 40 godzin,
praca może trwać więcej niż 8 godzin dziennie,
dobowy wymiar czasu pracy może być wydłużony do maksymalnie 24 godzin,
pracodawca w każdej dobie musi zapewnić pracownikom nieprzerwany, co najmniej 11-godzinny odpoczynek
okres rozliczeniowy wynosi maksymalnie 1 miesiące, w wyjątkowych przypadkach może być przedłużony do 3 miesięcy, a przypadku prac zależnych od warunków pogodowych – do 4 miesięcy.

3. System zadaniowego czasu pracy

Wykonywanie obowiązków zawodowych w systemie zadaniowym często określane jest jako „nienormowany czas pracy”, choć stosowanie takiego określenia jest dużym uproszczeniem. System zadaniowego czasu pracy dotyczy tych pracowników, w stosunku do których ze względu na specyfikę prac trudno jest z góry określić, ile czasu potrzeba do wykonania powierzonych zadań. Będą to w szczególności zawody kreatywne, prawnicze czy związane z IT.

a) Regulacje ustawowe – system zadaniowego czasu pracy według KP

Zadaniowy system czasu pracy uregulowany jest w art. 140 KP. Zgodnie z jego treścią: „W przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy lub jej organizacją albo miejscem wykonywania pracy może być stosowany system zadaniowego czasu pracy”.

Choć przy zadaniowym systemie czasu pracy nie ma obowiązku powiadamiania o godzinie rozpoczęcia pracy, to pracodawca musi porozumieć się z pracownikiem w zakresie ustalania czasu, jaki będzie potrzebny na wykonanie określonych zadań. W stosunku do osób zatrudnionych w zadaniowym systemie czasu pracy należy stosować normy dobowe i tygodniowe, wynikające z podstawowego systemu czasu pracy. Oznacza to, że codziennie pracownik może wykonywać swoje obowiązki przez 8 godzin, co daje 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy. Obowiązuje tu maksymalnie 4-miesięczny okres rozliczeniowy. Trzeba również pamiętać o zapewnieniu pracownikom nieprzerwanego odpoczynku (11 godzin na dobę).

Różnica pomiędzy systemie zadaniowym, a podstawowym sprowadza się do czasowego rozkładu pracy w ciągu doby, tj. pracownik w zadaniowym systemie czasu pracy może, np. wykonywać swoje obowiązki od 8:00 do 12:00, a potem od 15:00 do 19:00.

Co istotne, przy zadaniowym czasie pracy pracodawca nie musi ewidencjonować czasu pracy (wynika to z art. 149 § KP).

b) Zadaniowy system czasu pracy – nadgodziny

Praca w systemie zadaniowego czasu pracy nie oznacza, że pracownikowi nie należy się dodatkowy czas wolny lub dodatkowe wynagrodzenie za nadgodziny. W sytuacji, gdy wykonanie zadań w określonym, kodeksowym czasie nie jest możliwe, zatrudniony wykonuje pracę w godzinach nadliczbowych, rozliczanych zgodnie z przepisami.

c) Zadaniowy system czasu pracy – wady i zalety

Największą zaletą zadaniowego systemu czasu pracy jest elastyczność i rozliczanie za faktycznie wykonaną pracę – wynagrodzenie przysługuje za zrealizowane zadania. Zazwyczaj ten system czasu pracy wiąże się z większą efektywnością i produktywnością zatrudnionych, a jednocześnie – dzięki ustalaniu czasu potrzebnego na wykonanie zadań przed ich rozpoczęciem – łatwiejsze jest uniknięcie pracy w godzinach nadliczbowych. Z drugiej strony trzeba pamiętać, że wprowadzenie zadaniowego systemu czasu musi być uzasadnione rodzajem, miejscem albo organizacją czasu pracy, co nie zawsze jest możliwe. Nie w każdej firmie jest więc możliwe wprowadzenie modelu „nienormowanego czasu pracy”.

d) zadaniowy system czasu pracy – podsumowanie

Podsumowując, w zadaniowym systemie czasu pracy:

w porozumieniu z pracodawcą określany jest czas potrzebny na wykonanie przypisanych pracownikowi zadań
pracownik wykonuje pracę 5 dni w tygodniu, przez przeciętnie 40 godzin,
praca trwa maksymalnie 8 godzin dziennie, ale rozkład godzin jest dowolny (można robić kilka przerw w pracy czy pracować w blokach, np. po 2 godziny),
nadgodziny są możliwe w maksymalnej liczbie 8 nadgodzin tygodniowo,
za każdą nadgodzinę przysługuje rekompensata w postaci czasu wolnego lub dodatkowego wynagrodzenia,
pracodawca w każdej dobie musi zapewnić pracownikom nieprzerwany, co najmniej 11-godzinny odpoczynek,
okres rozliczeniowy wynosi maksymalnie 4 miesiące, a w wyjątkowych przypadkach może być przedłużony do 12 miesięcy,
nie ewidencjonuje się godzin pracy zatrudnionych w zadaniowym systemie czasu pracy.

4. Systemy czasu pracy – praca w ruchu ciągłym

System czasu pracy w ruchu ciągłym został wprowadzony jako rozwiązanie dla tych zakładów pracy, w których ze względu na technologię produkcji lub konieczność nieustannego zaspokajania potrzeb ludzkości nie może być przerw – zakłady te działają przez 24 godziny na dobę. W takich przedsiębiorstwach zazwyczaj wprowadza się inną organizację pracy, tj. pracę na 3 zmiany, właśnie w systemie pracy w ruchu ciągłym. Będą to m.in. przedsiębiorstwa, w których wytwarza i przetwarza się energię elektryczną, energię cieplną, przedsiębiorstwa zajmujące się gospodarowaniem zasobami wody pitnej, czy ściekami (odpadami) komunalnymi i przemysłowymi. Co ważne, pracodawca może ustalić, że tylko niektóre stanowiska pracy lub tylko niektóre działy będą pracować w systemie ruchu ciągłego.

a) Regulacje ustawowe – system czasu pracy w ruchu ciągłym według KP

System czasu pracy w ruchu ciągłym jest uregulowany w art. 138 KP. Zgodnie z regulacjami, w tym modelu następuje przedłużenie czasu pracy do 43 godzin tygodniowo. W systemie pracy w ruchu ciągłym okres rozliczeniowy nie jest liczony w miesiącach – jak w podstawowym systemie czasu pracy. W tym systemie okres rozliczeniowy wynosi 4 tygodnie i nie można wnioskować, że taki okres rozliczeniowy jest równoważny z okresem miesięcznym. Co więcej, w ciągu jednego dnia w niektórych tygodniach dopuszcza się wydłużenie pracy do 12 godzin dziennie. Jak w takim razie wygląda naliczanie godzin nadliczbowych? W myśl przepisów „każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze czasu pracy pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia”, który oblicza się na zasadach ogólnych.

b) System czasu pracy w ruchu ciągłym – wady i zalety

System czasu pracy w ruchu ciągłym jest specyficznym rozwiązaniem, który pracodawcy wybierają zazwyczaj z konieczności. Jego podstawową wadą jest trudność naliczania wynagrodzeń zatrudnionych, ponieważ krótki okres rozliczeniowy (do 4 tygodni) nie pokrywa się z miesiącami kalendarzowymi. Co więcej, co do zasady w tym modelu nie mogą być zatrudniani pracownicy niepełnosprawni, młodociani, pracownicy sprawujący opiekę nad dzieckiem do lat 4 czy kobiety w ciąży.

c) System czasu pracy w ruchu ciągłym – podsumowanie

Podsumowując, system czasu pracy w ruchu ciągłym:

można wprowadzić jedynie w ściśle określony sytuacjach – wtedy, kiedy ma to na celu zaspokajanie potrzeb ludności lub też ma zagwarantować ciągłość procesu produkcji
umożliwia wydłużenie tygodniowego wymiaru czasu pracy do 43 godzin,
umożliwia wydłużenie pracy w niektórych tygodniach do 12 godzin dziennie,
ma krótki, bo maksymalnie 4-tygodniowy okres rozliczeniowy.

5. System przerywanego czasu pracy

Wykonywanie obowiązków w systemie przerywanego czasu pracy wiąże się z odstępstwem od generalnej zasady, że nie można dwa razy rozpoczynać pracy w ciągu tego samego dnia. Przerywany czas pracy charakteryzuje się możliwością wprowadzenia przerwy, tzw. przestoju, która może trwać do 5 godzin. Często ten model stosuje się w rolnictwie czy w hodowli.

Przykładowo, osoba pracująca przy zbiorach rozpoczyna wykonywanie pracy w godzinach porannych od 6:00 do 10:00. Po tym czasie następuje przerwa, ze względu na warunki pogodowe (silnie świeci słońce). Pracownik ponownie wraca do pracy o 16:00 do 20:00.

a) Regulacje ustawowe – system przerywanego czasu pracy według KP

Przerywany system czasu pracy reguluje art. 139 KP. Zgodnie z przepisem, w przypadku stosowania tego modelu możliwe jest wprowadzenie przerwy w pracy, trwającej do 5 godzin. Za tę kilkugodzinną przerwę, zwaną przestojem, przysługuje wynagrodzenie, które oblicza się jako połowa wysokości wynagrodzenia, które pracownik otrzymuje za swoją pracę.

Przykładowo, jeśli przerwa trwa 4 godziny, a pracownik za każdą godzinę pracy otrzymuje średnio 35 zł, to za czas przestoju należy mu wypłacić 4×35:2, czyli 70 zł.

Co istotne, „system przerywanego czasu pracy wprowadza się w układzie zbiorowym pracy lub w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a jeżeli u danego pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa – w porozumieniu z przedstawicielami pracowników wyłonionymi w trybie przyjętym u tego pracodawcy” (art. 139 § 3 KP). Jeśli natomiast pracodawcą jest osoba fizyczna zajmująca się hodowlą i rolnictwem, zapisy o przerywanym systemie czasu pracy mogą być wprowadzone w umowie o pracę.

Ważna uwaga: systemu przerywanego czasu pracy nie wolno łączyć z systemem czasu pracy w ruchu ciągły, równoważnym, skróconego tygodnia pracy ani pracy weekendowej.

b) System przerywanego czasu pracy – wady i zalety

System przerywanego czasu z punktu widzenia pracownika nie jest najbardziej pożądanym rozwiązaniem, ponieważ często dezorganizuje dzień i czas wolny od pracy. Konieczność płacenia wynagrodzenia za czas przestoju jest z kolei niekorzystna dla pracodawcy.

c) Przerywany system czasu pracy – podsumowanie

Podsumowując, system przerywanego czasu pracy:

pozwala wprowadzić w ciągu doby przerwę w pracy trwającą do 5 godzin,
charakteryzuje się przestojem, którego nie wlicza się do czasu pracy, ale za który przysługuje wynagrodzenie,
wprowadza się wyłącznie w układzie zbiorowym lub w porozumieniu z zakładową organizacją związkową, a w przypadku, gdy pracodawca jest osobą fizyczną zajmującą się hodowlą i rolnictwem – w umowie o pracę;

6. System skróconego tygodnia pracy

System skróconego tygodnia pracy, uregulowany w art. 143 KP, to specyficzny system czasu pracy, którego wprowadzenie jest możliwe wyłącznie na pisemny wniosek pracownika. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku przez pracodawcę, tygodniowy wymiar czasu pracy zatrudnionego ulega skróceniu (do mniej niż 5 dni), zgodnie z prośbą przedstawioną we wniosku. Jednocześnie, następuje przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy – pracownik w ciągu doby może wykonywać obowiązki zawodowe do 12 godzin. Okres rozliczeniowy przy tym systemie czasu pracy wynosi 1 miesiąc.

Przykładowo, pracownica wystąpiła o skrócenie tygodnia pracy o jeden dzień, w związku z czym przy 40-godzinnym tygodniu pracy musi ona wykonywać pracę przez więcej niż 8 godzin dziennie. Czterodniowy tydzień pracy będzie się więc wiązał z pracą, np. od wtorku do piątku:

po 10 godzin dziennie

lub

12 godzin jednego dnia, 8 godzin drugiego dnia i po 10 godzin w dwa pozostałe dni

lub

po 12 godzin w dwa dni i po 8 godzin w kolejne dwa dni.

Co istotne, pracodawca nie może sam zaproponować zatrudnionemu skróconego tygodnia pracy, ale nie jest również zobowiązany do uwzględnienia wniosku pracownika.

7. Weekendowy system czasu pracy

System pracy weekendowej, uregulowany w art. 144 KP, to kolejny – obok systemu skróconego tygodnia pracy – specyficzny model, którego wprowadzenie jest możliwe wyłącznie na pisemny wniosek pracownika. W przypadku pozytywnego rozpatrzenia wniosku przez pracodawcę, zatrudniony może świadczyć pracę wyłącznie w piątki, soboty, niedziele oraz święta. Warto zwrócić uwagę, że w tym modelu nie jest dopuszczalne wykonywanie pracy w inne dni tygodnia, np. we wtorki czy w czwartki. Jednocześnie, w systemie weekendowym dobowy wymiar czasu pracy również ulega wydłużeniu. Pracownik może wykonywać obowiązki zawodowe do maksymalnie 12 godzin w ciągu doby, w okres rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca. Co ważne, pracodawca musi zagwarantować pracownikowi zatrudnionemu w tym systemie czasu pracy możliwość skorzystania z jednej, wolnej niedzieli raz na 4 tygodnie.

Przykładowo, pracownik jest zatrudniony w systemie pracy weekendowej jako barman, wykonując swoje obowiązki jedynie w piątki, soboty, niedziele i święta.

Systemy czasu pracy – podsumowanie. Sprawdź najważniejsze informacje

Czas pracy wynoszący 8 godzin dziennie w przeciętnie 40-godzinnym, przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy to najczęściej stosowany system czasu pracy. Pozostałe modele czasu pracy, stanowią pewnego rodzaju odstępstwo od tej ogólnej zasady. Większość z systemów pracodawca wprowadza w wyjątkowych sytuacjach, które są uzasadnione rodzajem pracy i/ lub szczególnymi potrzebami przedsiębiorstwa. Istnieją jednak dwa systemy czasu pracy: system pracy weekendowej oraz system skróconego tygodnia pracy, które mogą być wprowadzone wyłącznie na pisemny wniosek pracownika.

Gdy pracodawca decyduje się wprowadzić któryś spośród szczególnych systemów czasu pracy, musi stosować się do zasad wynikających z obowiązujących przepisów, regulujących poszczególne modele. W szczególności trzeba pamiętać o należnym zatrudnionym nieprzerwanym, dobowym odpoczynku, wynagrodzeniu za godziny nadliczbowe czy urlopie. Co więcej pracodawca, musi wziąć pod uwagę, że części systemów czasu pracy nie może stosować do pewnych kategorii pracowników.

Przykładowo, pracownicy młodociani oraz kobiety w ciąży nie mogą być zatrudniani w porze nocnej (co wynika z art. 178 § 1 i art. 203 § 1 KP), a pracownicy sprawujący opiekę nad dzieckiem do 4 lat mogą wykonywać pracę w porze nocnej tylko, jeśli wyrażą na to zgodę (art. 178 § 2 KP).

Końcowo, to pracodawca ponosi wszelkie konsekwencje wynikające z wprowadzonego systemu czasu pracy, również w przypadku wadliwie zastosowanego modelu.

Przykładowo, zły dobór systemu spowoduje, że przeciążeni pracownicy nie będą wykonywać swoich obowiązków efektywnie, a zbyt duża liczba nadgodzin wpłynie na nich demotywująco. Dla ułatwienia zarządzania czasem pracy pracowników, warto na bieżąco śledzić godziny pracy zatrudnionych, np. przy pomocy oprogramowania rejestrującego czas pracy, takiego jak Moniti. Porównując dobowy i tygodniowy wymiar czasu pracy, ilość dni urlopowych czy nadgodzin można ułożyć firmowy grafik tak, żeby zachęcić pracowników do angażowania się w powierzone zadania.